امام در زندان متوکل
متوکل کینه عجیبی از امام در دل داشت و همواره درصدد آزار و اذیت آن حضرت بود و با آنکه امام درسامراء در حقیقت همانند یک زندانی به سر می برد، بااین حال پس از احضار امام از مدینه به سامراء دستورداد مدتی حضرت را زندانی کنند.

«صقربن ابی دلف » می گوید: هنگامی که امام هادی علیه السلام را به سامراء آوردند، رفتم تا از حال او جویاشوم. «زرافی » دربان متوکل مرا دید و دستور داد واردشوم. وارد شدم. پرسید: برای چه کار آمده ای؟

گفتم: خیر است.

گفت: بنشین! نشستم، ولی هراسان شدم و سخت دراندیشه فرو رفتم و با خود گفتم: اشتباه کردم (که به چنین کار خطرناکی اقدام کردم و برای دیدار امام آمدم).

«زرافی » کار مردم را انجام داد و آنها را مرخص کرد وچون خلوت شد، گفت: چه کار داری و برای چه آمده ای؟

گفتم: برای کار خیری.

گفت: گویا آمده ای از حال مولای خود خبر بگیری،گفتم: مولای من کیست؟ مولای من خلیفه است!

گفت: ساکت شو، مولای تو برحق است، نترس که من نیز بر اعتقاد تو هستم و او را امام می دانم.

من خدا را سپاس گفتم. آن گاه گفت: آیا می خواهی او راببینی؟ گفتم: آری.

گفت: قدری بنشین تا پستچی (نامه رسان) بیرون رود.چون وی بیرون رفت، با اشاره به من، به غلامش گفت:این را به اتاقی که آن علوی در آن زندانی است، ببر و نزداو واگذار و برگرد.

چون به خدمت امام رسیدم، حضرت را دیدم روی حصیری نشسته و در برابرش قبر حفر شده ای قرار دارد،سلام کردم. فرمود: بنشین! نشستم! پرسید: برای چه آمده ای؟

عرض کردم: آمده ام از حال شما خبری بگیرم. در این هنگام بر قبر نظر کردم و گریستم. فرمود: گریان مباش که در این گرفتاری آسیبی به من نمی رسد.

من خدا را سپاس گفتم. آنگاه از معنای حدیثی پرسیدم،امام جواب گفت، و پس از جواب، فرمود: مرا واگذار وبیرون رو که بر تو ایمن نیستم و بیم آن است که آزاری به تو برسانند.

این حادثه از یک سو خشونت و شدت عمل متوکل را در مورد امام هادی می رساند و و از سوی دیگر بیانگرمیزان نفوذ امام در میان درباریان و ماموران ویژه خلیفه است.

متوکل در آخر روزهای عمرش به پیشکار خود،«سعیدبن حاجب »، دستور داد امام را به قتل برساند،ولی حضرت فرمود: بیش از دو روز نمی گذرد که متوکل کشته می شود، و همین طور هم شد!

جنایات و سختگیریهای متوکل در مورد شیعیان
متوکل یکی از جنایتکارترین خلفای عباسی بود. اودر دشمنی با امیر مؤمنان علیه السلام و خاندان و شیعیان اودلی پرکینه داشت و دوران حکومت او برای شیعیان وعلویان یکی از سیاهترین دورانها به شمار می رود. ازآنجا که همه جنایات او را نمی توان در این بحث فشرده بیان کرد، ناگزیر به برخی از جنایات او نمونه وار اشاره می کنیم:

1- در حکومت او گروهی از علویان زندانی یا تحت تعقیب و متواری شدند که از آن جمله می توان از«محمدبن صالح » (از نوادگان امام مجتبی علیه السلام) و«محمدبن جعفر» (یکی از مبلغان حسین بن زید که درطبرستان قیام کرده بود) نام برد.

2- او در سال 236 قمری دستور داد آرامگاه سرورشهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام و بناهای اطراف آن ویران و زمین پیرامون آن کشت شود و نیز دراطراف آن پاسگاههایی برقرار ساخت تا از زیارت آن حضرت جلوگیری کند. گویا هیچ یک از مسلمانان حاضر به تخریب قبر امام حسین علیه السلام نبوده است، زیرااو این کار را توسط شخصی بنام «دیزج » انجام داد که یهودی الاصل بود. متوکل اعلام کرد: رفتن به زیارت حسین بن علی ممنوع است و اگر کسی به زیارت اوبرود، مجازات خواهد شد. او می ترسید قبر امام حسین علیه السلام پایگاهی بر ضد او گردد و مبارزات وشهادت آن شهید بزرگوار الهام بخش حرکت و قیام مردم در برابر ستمهای دربار خلافت شود. اما شیعیان ودوستداران سرور شهیدان در هیچ شرایطی از زیارت آن تربت پاک باز نایستادند. و زائران، انواع صدمه ها وشکنجه ها را تحمل می کردند و باز به زیارت می رفتند.پس از قتل متوکل دوباره شیعیان به همکاری علویان قبر آن حضرت را بازسازی کردند.

خراب کردن قبر امام حسین علیه السلام مسلمانان را به شدت خشمگین ساخت، به طوری که مردم «بغداد»شعارهایی بر ضد متوکل بر در و دیوارها و مساجدمی نوشتند و شعرای مبارز و متعهد، با سرودن اشعاری،او را «هجو» می کردند. از جمله آن سروده ها، شعری است که ترجمه آن به قرار زیر است:

«به خدا قسم اگر بنی امیه، فرزند دختر پیامبرشان رابه ستم کشتند، اینک کسانی که از دودمان پدر او هستند(بنی عباس) جنایتی مانند بنی امیه مرتکب شده اند. این قبر حسین است که به جان خودم سوگند (توسط عباسیان) ویران شده است. بنی عباس متاسفند که درقتل حسین علیه السلام شرکت نداشته اند! و اینک با تجاوز به تربت حسین علیه السلام و ویران کردن قبر او، به جان استخوانهای او افتاده اند!»

3- او در زمان خلافت خود بزرگانی از مردم مسلمان ومعتقد به اهل بیت را به شهادت رسانید که از جمله آنان «ابن سکیت »، یار باوفای امام جواد و امام هادی وشاعر و ادیب نام آور شیعی، بود که متوکل به جرم دوستی علی علیه السلام او را به قتل رسانید (5) روزی متوکل بااشاره به دو فرزند خود، از وی پرسید: این دو فرزند من نزد تو محبوبترند یا «حسن » و «حسین »؟

ابن سکیت از این سخن و مقایسه بی مورد سخت برآشفت و خونش به جوش آمد و بی درنگ گفت: «به خدا سوگند «قنبر» غلام علی علیه السلام در نظر من از تو و دو فرزندت بهتراست ».

متوکل که مست قدرت و هوا و هوس بود، فرمان دادزبان او را از پشت سرش بیرون کشیدند!

4- «خطیب بغدادی » درباره شکنجه و آزار طرفداران خاندان رسالت از سوی متوکل می نویسد: متوکل عباسی «نصربن علی جهضمی » را به علت حدیثی که درباره منقبت و فضیلت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام و امام حسن و امام حسین علیهما السلام نقل کرده بود «هزار» تازیانه زد و دست از او برنداشت تا آنکه شهادت دادند او از اهل سنت است!

5- او به شعرای مزدور و خودفروخته ای همچون «مروان بن ابی الجنوب » مبالغ هنگفتی صله می داد تا ودرباره مشروعیت حکومت بنی عباس و هجو بنی هاشم شعر بسرایند.

6- او زمانی که به ایجاد ارتشی نوین و موسوم به «شاکریه » دست زد، افرادی را از مناطقی که در بینش ضد علوی مشهور بودند، بویژه از سوریه، الجزیره، جبل،حجاز و عنبا استخدام کرد.

7- او به حاکم مصر دستور داد تا طالبیان را به عراق تبعید کند، حاکم مصر نیز چنین کرد. آنگاه در سال 236آنان را به مدینه منتقل کرد.

8- او شیعیان را از دستگاه دولت اخراج می کرد وموقعیت آنان را در اذهان عمومی خدشه دارمی ساخت. به عنوان نمونه، می توان از برکناری «اسحاق بن ابراهیم » یاد کرد که متوکل او را به جرم شیعه بودن از حکمرانی «سامراء» و «سیروان » در استان «جبل » برکنار کرد. افراد دیگری نیز به همین علت موقعیتهای خود را از دست دادند.

متوکل با اعمال این شیوه ها، از بروز هر گونه حرکتی از ناحیه شیعیان بر ضد رژیم خود جلوگیری کرد، لکن موفق نشد فعالیتهای پنهانی آنان را خاتمه بخشد وچنانکه قبلا گفتیم، گزارشهای تاریخی، حاکی از آن است که امام هادی علیه السلام ارتباطهای خود را با پیروانش در نهان ادامه می داد.

فشارهای اقتصادی بر شیعیان
متوکل به منظور تضعیف جبهه تشیع و نابود ساختن نیروهای مبارز شیعه، آنان را شدیدا در فشار اقتصادی قرار داده بود، به طوری که تا این حد فشار اقتصادی برشیعیان تا آن تاریخ بی سابقه بود.

البته می دانیم که شیعه پس از رحلت پیامبر، همواره از نظر اقتصادی در فشار و مضیقه قرار داشت. در این زمینه علاوه بر گرفتن «فدک » از فاطمه زهراعلیها السلام که انگیزه سیاسی داشت و هدف از آن تضعیف بنیه اقتصادی جناح امیر مؤمنان علیه السلام و بنی هاشم بود،نمونه های فراوانی در تاریخ اسلام به چشم می خورد که یکی از آنها روش معاویه با شیعیان، بویژه بنی هاشم،بود. یکی از روشهائی که معاویه به منظور اخذ بیعت ازحسین بن علی علیه السلام برای ولیعهدی یزید به آن متوسل شد، خودداری وی از پرداخت هرگونه عطیه به بنی هاشم از بیت المال در جریان سفر به مدینه بود تابدین وسیله امام را زیر فشار گذاشته، وادار به بیعت کند.

نمونه دیگر، فشار اقتصادی «ابوجعفر منصوردوانیقی » (دومین خلیفه عباسی) بود. منصور برنامه سیاه تحمیل گرسنگی و فلج سازی اقتصادی را درسطح وسیع و گسترده ای به اجرا می گذاشت و هدف او این بود که مردم، نیازمند و گرسنه و متکی به او باشندو در نتیجه همیشه در فکر سیر کردن شکم خود بوده،مجال اندیشه به مسائل بزرگ اجتماعی را نداشته باشند. او روزی در حضور جمعی از خواص درباریان خویش با لحن زننده ای انگیزه خود را از گرسنه نگهداشتن مردم چنین بیان کرد: عرب های بادیه نشین در ضرب المثل خود، خوب گفته اند که: «سگ خود را گرسنه نگهدار تا به طمع نان دنبال تو بیاید»! این سخن ضمنا می رساندکه امت اسلام در چشم بنی عباس، تا چه حد بی ارزش بوده اند؟!. در این فشار اقتصادی سهم شیعیان و علویان بیش از همه بود زیرا آنان همیشه پیشگام مبارزه باخلفای ستمگر بودند.

دوران خلافت هارون نیز از این برنامه کلی مستثنانبود، زیرا او با قبضه بیت المال مسلمانان و صرف آن درراه هوسرانیها و بوالهوسیها و تجمل پرستیهای خود واطرافیانش، شیعیان را از حقوق مشروع خود محروم کرده بود و از این راه نیروهای آنان را تضعیف می کرد.بنابراین شیعیان با این گونه فشارها آشنا بودند، اما چنانکه اشاره شد فشار اقتصادی زمان متوکل ابعادگسترده تر و وحشتناکتری داشت که ذیلا برخی از آنها رایادآوری می کنیم:

1- او از نظر اقتصادی به قدری بر شیعیان سخت گرفت که می گویند: در آن زمان گروهی از بانوان علوی درمدینه حتی یک دست لباس درست نداشتند که در آن نماز بگزارند و فقط یک پیراهن مندرس برایشان مانده بود که به هنگام نماز به نوبت از آن استفاده می کردند ونیز با چرخ ریسی روزگار می گذراندند.

2- متوکل «عمربن فرج رخجی » را فرمانروای مکه ومدینه ساخت، و او مردمان را از نیکی و احسان به آل ابی طالب باز می داشت و سخت دنبال این کار بود;چنانکه مردم از بیم جان، دست از رعایت و حمایت علویان برداشتند و زندگی بر خاندان امیر مؤمنان علیه السلام سخت شد.

3- متوکل دارایی علویان را که ملک «فدک » بود مصادره کرد. (6) نقل شده است که درآمد فدک در آن زمان بالغ بر 24000 دینار بوده است. متوکل فدک را به «عبدالله بن عمر بازیار» که از هواداران او بود، عطا کرد.

4- او به حاکم خود در مصر دستور داد با علویان براساس قواعد زیر برخورد کند:

الف) به هیچ یک از علویان هیچگونه ملکی داده نشود،نیز اجازه اسب سواری و حرکت از «فسطاط » به شهرهای دیگر داده نشود.

ب ) به هیچ یک از علویان جواز داشتن بیش از یک برده داده نشود.

ج ) چنانچه دعوائی مابین یک علوی و غیرعلوی صورت گرفت، قاضی نخست به سخن غیرعلوی گوش فرادهد و پس از آن بدون گفتگو با علوی آن را بپذیرد!

کاخها و بزمهای پرتجمل
در کنار این فشارها و محدودیتهای جانکاه نسبت به شیعیان، متوکل در تاراج بیت المال و بنای کاخهای باشکوه و راه اندازی تشریفات پرخرج بیداد می کرد. اوکاخهای متعددی بنا کرد و اموال هنگفتی هزینه آنهانمود. از جمله، کاخهایی بنامهای: شاه، عروس، شبداز،بدیع، غریب و برج بنا کرد و یک میلیون و هفتصد هزاردینار فقط هزینه ساختن کاخ اخیر کرد!. نیز قصر دیگری ساخت که به قصر «برکواء» شهرت یافت. ساختمان این قصر که از بهترین و بزرگترین قصرهای وی بود، بیست میلیون درهم هزینه برداشت! قصرهای دیگری نیزبنامهای: جعفری، ملیح، غرو، مختار، حیر برای خوشگذارنی بنا کرده بود که هر کدام هزاران میلیون درهم خرج برداشته و مورخان به تفصیل از آنها یادکرده اند.

متوکل تصمیم گرفت پسرش «عبدالله معتز» را ختنه کندو برای این منظور تشریفات بسیار پرخرج وسرسام آوری به راه انداخت که مورخان به تفصیل نوشته اند و ما به گوشه هایی از آن اشاره می کنیم:

فرشی را که طول آن یکصد ذراع و عرض آن نیزپنجاه ذراع بود، برای تالار قصر که دارای همین ابعادبود، تهیه کردند و برای پذیرایی از مدعوین چهار هزارصندلی از طلا و مرصع به جواهر در تالار قصر چیدند!

به فرمان متوکل بیست میلیون درهم که برای نثارآماده شده بود، بر سر زنان خدام و حاشیه نشینان نثارکردند! و یک میلیون درهم که روی آنها عنوان جشن ومراسم ختنه کنان حک شده بود، بر سر آرایشگر و ختنه کننده و غلامان و پیشکاران مخصوص نثار گردید!

آن روز از ختنه کننده معتز پرسیدند که تا موقع صرف غذا، چه مبلغی عاید تو شده؟ گفت: هشتاد و چند هزاردینار غیر از اشیای زرین و انگشتری و جواهر!

وقتی که صورت مخارج جشن «ختنه کنان » به متوکل تسلیم شد، بالغ بر هشتاد و شش میلیون درهم شده بود!!

اینها گوشه هایی از خوشگذرانیها و ولخرجیهای متوکل از محل بیت المال بود، وگرنه شرح بزمها وعیاشیهای او در این بحث فشرده نمی گنجد. تنها دراینجا اضافه می کنیم که «سیوطی » می نویسد: او چهارهزار کنیز در کاخ خود داشت که از همه آنها کام جسته بود! «مسعودی »، مورخ نامدار، می گوید: در هیچ زمان وهیچ عصری مانند دوران حکومت متوکل، پول خرج نمی شد!

یک سند تاریخ
«ابوبکر خوارزمی »، نویسنده بزرگ عصر آل بویه(متوفی 383 یا 393)، طی نامه ای که در آن،سختگیریهای عباسیان نسبت به شیعیان و مظلومیت سادات و شیعیان را شرح می دهد، انگشت روی جنایتهای متوکل می گذارد و از این جشن ننگین نیز یادمی کند.

پیشوایی از پیشوایان هدایت و سیدی از سادات خاندان نبوت از دنیا می رود، کسی جنازه او را تشییع نمی کند و قبر او گچکاری نمی شود، اما چون دلقک وبازیگری از آل عباس بمیرد تمام عدول و قاضیان درتشییع جنازه او حاضر می شوند و قائدان و والیان برای او مجلس عزاداری بپا می دارند! دهریان و سوفسطائیان از شر ایشان (آل عباس) درامانند، لیکن آنها هر کس راشیعه بدانند به قتل می رسانند. هر کسی نام پسرش را«علی » بگذارد، خونش را می ریزند. شاعر شیعه چون در مناقب وصی و معجزات نبی شعر بگوید، زبانش رامی برند و دیوانش را پاره می کنند. هارون، پسر خیزران(مقصود واثق خلیفه است) و جعفر متوکل در صورتی به کسی عطا می کردند و بخشش می نمودند که به آل ابی طالب دشنام گوید، مانند عبدالله بن مصعب زبیری و وهب بن وهب بحتری و مروان بن ابی حفصه اموی وعبدالملک بن قریب اصمعی و بکاربن عبدالله زبیری.مدت هزار ماه در منبرها به امیرالمؤمنین ناسزا گفتند(مقصود مدت حکومت بنی امیه است) اما در وصایت او شک به خود راه ندادیم.

علویان را از یک وعده خوراک منع می کنند، درحالی که خراج مصر و اهواز و صدقات حرمین شریفین و حجاز به مصرف (خنیاگرانی از قبیل) ابن ابی مریم مدنی و ابراهیم موصلی و ابن جامع سهمی و زلزل ضارب و برصو ما زامر (سرنازن، نی زن) می رسد.متوکل عباسی دوازده هزار کنیز داشت! اما سیدی ازسادات اهل بیت، فقط یک کنیز (خدمتکار) زنگی یاسندی دارا بود. اموال خالص و پاکیزه خراج، به دلقکهاو مهمانیهای مربوط به ختنه اطفال، به سگبازان وبوزینه داران، به مخارج علویه خنیاگر و به زرزر وعمروبن بانه بازیگر، منحصر شده است! یک وعده خوراک و یک جرعه آب را از اولاد فاطمه علیها السلام دریغ می دارند. قومی که خمس بر آنان حلال و صدقه حرام است و گرامی داشتن و دوستی نسبت به ایشان واجب است، از فقر، مشرف به هلاک هستند، یکی شمشیرخود را گرو می گذارد و دیگری جامه اش را می فروشد.آنان گناهی ندارند جز اینکه جدشان نبی و پدرشان وصی و مادرشان فاطمه و مادر مادرشان خدیجه ومذهبشان ایمان به خدا و راهنمایشان قرآن است. من چه بگویم درباره قومی که تربت و قبر امام حسین علیه السلام را شخم زدند و در محل آن زراعت کردند و زائران قبرش را به شهرها تبعید نمودند ... .

قتل متوکل و خلافت منتصر
سرانجام متوکل، شبی که به بزم شراب در کاخ حکومت به مستی فرو رفته بود، با نقشه قبلی فرزندش «منتصر» و با همکاری ترکان، همراه وزیرش «فتح بن خاقان » کشته شد (شوال 247) و منتصر به خلافت رسید.

ماجرای قتل متوکل بدین ترتیب بود که وی ندیمی داشت بنام «عباده مخنث ». عباده در مجلس متوکل متکایی روی شکم خود زیر لباسش می بست و سر خودرا که موهایش ریخته بود، برهنه می کرد و در برابرمتوکل به رقص می پرداخت و آوازه خوانان همصداچنین می خواندند: «این مرد طاس شکم گنده آمده تاخلیفه مسلمانان شود» و مقصودشان از این جمله «علی »علیه السلام بود. متوکل نیز شراب می خورد و خنده مستانه سر می داد. در یکی از روزها که عباده طبق معمول به همین کیفیت مسخرگی می کرد، منتصر درمجلس حاضر بود. وی از دیدن این منظره ناراحت شدو با اشاره، عباده را تهدید کرد.

عباده از ترس ساکت شد. متوکل پرسید چه شده؟عباده برخاست و علت را بیان کرد. در این هنگام منتصربپاخاست و گفت: ای امیرالمؤمنین! آن کسی که این شخص ادای او را درمی آورد و مردم می خندند، پسرعموی تو، و بزرگ خاندان تو است و مایه افتخار تومحسوب می شود. اگر خود می خواهی گوشت او رابخوری بخور، ولی اجازه نده این سگ و امثال او از آن بخورند.

به دنبال این قضیه بود که منتصر با نقشه قبلی باهمکاری ترکان پدر را به قتل رساند. منتصر بر خلاف پدر، دوستی با علی و خاندان او را آشکار ساخت و به مردم دستور داد به زیارت حسین بن علی علیه السلام بروند وبه علویان که در زمان پدرش در بیم و وحشت به سرمی بردند، ایمنی داد.

از این گذشته، سه اقدام بزرگ را به مورد اجرا گذاشت:

1- فدک را به علویان پس داد.

2- موقوفات علویان را به آنها مسترد کرد.

3- والی مدینه بنام «صالح بن علی » را که با بنی هاشم بدرفتاری می کرد، برکنار کرد و به جای او «علی بن الحسین » را به این سمت منصوب کرد و توصیه نمود که از نیکی و خدمت به بنی هاشم دریغ نورزد.

ولی از آنجا که دوران خلافت منتصر کوتاه مدت بود،پس از وی باز اختناق و فشار از سر گرفته شد.

امام هادی علیه السلام رویاروی فقیهان درباری
با آنکه سیاست خلفای عباسی این بود که توجه مردم را به فقهای درباری جلب کنند و آراء و فتاوای آنان را به رسمیت بشناسند، اما در مدت اقامت امام هادی در سامراء چندین بار در میان فقهای وابسته به دربار اختلاف فتوا به وجود آمد و ناگزیر برای حل مشکل به امام مراجعه کردند و امام با دانش امامت واستدلال روشن، چنان مساله را شکافت که فقها در برابرآن ناگزیر به تحسین و تسلیم شدند. اینک دو نمونه ازاین گونه موارد را ذیلا از نظر می گذرانیم:

1- کیفر مسیحی زناکار
روزی یک نفر مسیحی را که با زن مسلمانی زنا کرده بود، نزد متوکل آوردند. متوکل خواست در مورد او حدشرعی اجرا شود، در این هنگام مسیحی اسلام آورد.«یحیی بن اکثم » قاضی القضات گفت: اسلام آوردن او،کفر و عملش را از میان برده و نباید حد در مورد او اجراشود. برخی از فقها گفتند: باید سه بار در مورد او حدجاری شود. برخی دیگر به گونه ای دیگر فتوا دادند.وجود اختلاف آراء و فتاوا، متوکل را مجبور ساخت تااز امام هادی علیه السلام استفتا کند. مساله را در محضر امام مطرح کردند. امام پاسخ داد: «آنقدر باید شلاق بخوردتا بمیرد».

فتوای امام با مخالفت شدید «یحیی بن اکثم » و سایرفقها روبرو گردید و گفتند: این فتوا در هیچ آیه و روایتی وجود ندارد و از متوکل خواستند که نامه ای به امام نوشته مدرک این فتوا را بپرسد. متوکل موضوع را به امام نوشت. امام در پاسخ، پس از بسم الله نوشت: «فلما راواباسنا قالوا آمنا بالله وحده و کفرنا بما کنا به مشرکین فلم یک ینفعهم ایمانهم لما راوا باسنا سنة الله التی قد خلت فی عباده و خسر هنالک المبطلون (7) ».

«هنگامی که قهر و قدرت ما را دیدند، گفتند: به خدای یگانه ایمان آوردیم و به بتها و عناصری که آنها را شریک خدا قرار داده بودیم، کافر شدیم، ولی ایمانشان به هنگام دیدن قهر و قدرت ما، سودی ندارد. این سنت وحکم الهی است که در میان بندگان وی جاری است وپیروان باطل در چنین شرایطی زیانکار شدند.»

متوکل، پاسخ مستدل امام را پذیرفت و دستور داد حدزناکار طبق فتوای امام اجرا شود.

امام با ذکر این آیه شریفه، به آنان فهماند: همان طورکه ایمان مشرکان، عذاب خدا را از آنها باز نداشت،اسلام آوردن این مسیحی نیز حد را ساقط نمی کند.

2- نذر متوکل
روزی متوکل بیمار شد و نذر کرد که اگر شفا یابد،تعداد «کثیری » دینار (سکه زر) در راه خدا صدقه بدهد.هنگامی که بهبود یافت، فقها را گرد آورد و پرسید: چنددینار باید صدقه بدهم که «کثیر» محسوب شود؟ فقهادر این باره فتاوای مختلف دادند. متوکل ناگزیر مساله رااز امام هادی سؤال کرد. امام پاسخ داد باید هشتاد و سه دینار بپردازی. فقها از این فتوا تعجب کردند و به متوکل گفتند: از او بپرسید این فتوا را براساس چه مدرکی داده است؟

متوکل موضوع را با امام مطرح کرد. حضرت فرمود:خداوند در قرآن می فرماید: «لقد نصرکم الله فی مواطن کثیرة (8) » «خداوند شما (مسلمانان) را در موارد «کثیر»یاری کرده است »، و همه خاندان ما روایت کرده اند که جنگها و سریه های زمان پیامبر اسلام هشتاد و سه چنگ بوده است.

امام هادی و مکتبهای کلامی
در عصر امام هادی علیه السلام مکاتب عقیدتی متعددی همچون «معتزله » و «اشاعره » رواج یافته و آراء ونظریات کلامی فراوانی در جامعه اسلامی پدید آمده بود و بازار مباحثی همچون جبر، تفویض، امکان یا عدم امکان رؤیت خدا، جسمیت خدا، و امثال اینها بسیارداغ بود، از اینرو گاه امام در برابر سؤالهایی قرارمی گرفت که پیدا بود از این گونه آراء و نظریات سرچشمه گرفته است. نفوذ آراء و نظریات باطل از این راه در محافل شیعه، ضرورت هدایت و رهبری فکری شیعیان را از سوی امام شدت می بخشید، از اینروپیشوای دهم طی مناظرات و مکاتبات خود، بی پایگی مکاتب و آراء و نظریات باطل همچون جبرگرائی وجسمیت خدا و ... را با استدلالهای روشن و قاطع اثبات می نمود و مکتب اصیل اسلام را پیراسته از هرگونه تحریف و تفکر باطل، به جامعه عرضه می کرد، واین یکی از جلوه های عظمت علمی آن بزرگوار بود.

مطالعه و بررسی حیات علمی امام نشان می دهد که اکثر مناظرات امام هادی علیه السلام پیرامون این گونه موضوعات کلامی بوده و روایات متعددی از آن حضرت در این زمینه نقل شده است که برتری مبانی اعتقادی شیعه را به روشنی ثابت می کند.

به عنوان نمونه می توان از نامه مفصل امام یاد کرد که درپاسخ سؤال مردم اهواز درباره موضوع «جبر» و«تفویض » نگاشته و طی آن با بیان روشن و استدلال قاطع، نظریه درست را که نه جبر است و نه تفویض،اثبات کرده است.

مبارزه با غلات
از جمله گروههای باطل و منحرفی که در دوران امامت امام هادی علیه السلام فعال بودند، گروه غلات را بایدنام برد که افکار و عقاید پوچ و منحط و بی اساسی داشتند و خود را شیعه وانمود می کردند. آنان درباره امام غلو نموده، برای او مقام الوهیت قائل می شدند وگاهی نیز خود را منصوب از طرف امام قلمدادمی کردند و بدین وسیله موجبات بدنامی شیعیان را درمیان فرقه های دیگر فراهم می کردند.

امام هادی از این گروه اظهار تبری نموده، با آنان مبارزه می کرد و تلاش می نمود که با طرد آنان، اجازه ندهد لکه ننگی بر دامن تشیع بنشیند.

شاید بتوان گفت: علت پیدایش اعتقاد آنان به الوهیت امام، و سایر عقاید پوچ و بی اساس، امور زیربوده است:

الف) کرامتها، آگاهی غیبی و دیگر امور خارق العاده ای که از امام مشاهده می شد و این گروه که قادر به توجیه وتحلیل صحیح و پخته این گونه مسائل نبودند، آنها رادستاویز خرافات و بدعتها و حرکتهای ضداسلامی قرارمی دادند.

ب ) این گروه منحرف می خواستند قیود و حدود وضوابط اسلامی را زیر پا گذاشته، طبق امیال و هوسهای خود رفتار کنند، از اینرو تمام محرمات اسلامی را حلال می شمردند.

ج ) چشم طمع به اموال مردم دوخته بودند ومی خواستند وجوهی را که شیعیان به ائمه می پرداختندبه چنگ آورند.

به عنوان نمونه، عقیده علی بن حسکه بدین قرار بود:

الف) امام هادی علیه السلام خدا و خالق و مدبر جهان هستی!

ب ) ابن حسکه نبی و فرستاده از جانب امام برای هدایت مردم است!

ج ) هیچ کدام از فرائض اسلامی از قبیل زکات، حج،روزه و ... واجب نیست!

محمدبن نصیر فهری نیز می گفت:

الف) امام هادی علیه السلام خدا و خالق و پروردگار جهان است!

ب ) ازدواج با محارم از قبیل مادر، دختر و خواهر، جایزاست!

ج ) لواط جایز، و یکی از راههای اعمال شهوت است که خداوند آن را حرام نکرده است!

د ) ارواح مردگان در کالبد آیندگان حلول می کند(تناسخ)!

امام دهم طی نامه ها و پاسخهایی که به سؤالات شیعیان در این باره می داد، این گروه را منحرف و کافرمعرفی می کرد و به شیعیان توصیه می نمود که از آنان دوری جویند.